آشنایی با علم‌سنجی

اصطلاح علم‌سنجی (Scientometrics) از ترکیب دو واژه "Science" به معنای علم و "metric" به معنای اندازه‌گیری مشتق شده است. علم‌سنجی، علم اندازه‌گیری و تحلیل علم است. يكي از مهمترين اهداف اين علم، بنا نهادن نظام‌‌هايی از شاخص‌‌های توصيف‌ كننده پژوهش در اجتماعات مختلف علمی است. انتشار مداوم و منظم چنين شاخص‌هايی می‌تواند عنصری مفيد و كارآمد برای مديريت تحقيق و سياست‌گذاری در علوم باشد. همچنین اساس علم‎‌سنجی بر تجزيه و تحليل پارامترهای اطلاعاتی استوار است كه اين پارامترها مقالات علمی،‌ پروانه‎‌های ثبت اختراع، مجلات و بطور كلي اطلاعات علمی منتشر شده می‌باشند. نتايج حاصل از اين تجزيه و تحليل، به تعيين ساختار جريان مدارک علمي و فرآيندهای استنادی آنها كمك می‌كند. برای نيل به اهداف علم‎‌سنجی، بايستی از نمايه نامه‌‌های پويا استفاده شود تا بتوان روند پيشرفت نظام‌‌های علمی را مشخص ساخت.

تاریخچه علم‌سنجی

سابقه اين علم به دهه هفتاد ميلادی بر می‌گردد. نقطه شروع و شكل‎‌گيری اين علم در روسيه شوروی بود. زماني كه برای اولين بار دوبوروف و كارنوا واژه علم‌سنجی را به كار بردند. آنها علم‎‌سنجی را به عنوان اندازه‎‌گيری فرآيند انفورماتيک تعريف كردند.

اولين تجزيه و تحليل آماری نوشته‎‌های علمی را به كول (Cole)، ایلز (Ealse) و هولم (Hulme) نسبت می‎‌دهند كه برای اولين بار از مقالات علمي منتشر شده به عنوان ملاكی برای مقايسه توليد علمی كشورهای مختلف استفاده كردند. در همان زمان افرادی نظير لوتكا (Lotka)،‌ برادفورد (Bradford)، زيف (Zipf) به منظور بررسی توزيع انتشارات برحسب مؤلفين و نشريات،‌ مدل‌‌های نظری وي‍ژه‌‌ای ارائه دادند. با وجود فعاليت‌‌های بسيار در حوزه اين علم، تا سال ۱۹۶۹ ميلادی حيطه،‌ اهداف و تكنيک‌های علم‌‌سنجي هنوز مشخص نشده بود. در همان زمان بود كه ناليموف (Nalimov)،‌ مولچنكو (Mulchenko) رشته‎‌های فرعي علم‎‌سنجی و دامنه كار آن را تعيين كردند. انتشار مجله بين‌‌المللي علم‎‌سنجی در سال ۱۹۷۸ ميلادي به وسيله تيبور براون هم گام مهمي در جهت شناخت و توسعه جهاني اين علم بود. اين مجله توسط انتشارات Elsevier در آمستردام منتشر گرديد و آكادمی علوم مجارستان در بوداپست (كه یکی از فعّال‎ترين انجمن علمی در اين حوزه به شمار می‌رفت) به طور مداوم مقالاتی در زمينه علم‌سنجی در آن به چاپ می‎‌رساند. اين مقالات به همراه مطالبی كه ناليموف منتشر می‌نمود، به پرورش و شكل‎‌گيری اين علم نوپا كمك فراوانی كرد.

معرفی گروه علم‌سنجی و پایش

اعلم‌سنجی یکی از متداولترین روش‌های ارزیابی فعالیت‌های علمی- پژوهشی است که با جنبه‌های مختلفی همچون تولید، اشاعه و استفاده از اطلاعات علمی سر و کار داشته و به محدوده علمی یک رشته خاص تعلّق ندارد. گروه علم‌سنجی و پایش دانشگاه علوم پزشکی کرمان در سال ۱۳۸۹ با هدف بررسی فرآیندهای موجود در پژوهش علمی برای مدیریت مؤثرتر علم زیر نظر معاونت تحقیقات و فناوری دانشگاه، شروع به کار کرد. وظیفه و رسالت اصلی گروه علم‌سنجی و پایش بررسی و ارزیابی فعالیت‌های علمی دانشگاه و تمامی مراکز تحقیقاتی تابعه است تا در بهبود جایگاه علم و تولیدات علمی کشور تلاش کند.

فعالیت‌های گروه علم‌سنجی و پایش

• بررسی مستمر تولیدات علمی دانشگاه علوم پزشکی کرمان

• معرفی شاخص‌های علم‌سنجی

• معرفی ایندکس‌های معتبر

• معرفی مجلات معتبر پژوهشی و....

آشنایی با وبومتریکس (Webometrics)

وبومتریکس اولین بار در سال ۲۰۰۴ مطرح شد، وبومتریک شاخصی است برای رتبه‌بندی وب‌ سایت‌های دانشگاه‌ها و مراکز علمی، آموزشی و تحقیقاتی دنیا که توسط آزمایشگاه سایبرمتریک (CINDOC) واحدی از انجمن ملی تحقیقات اسپانیا تهیه شده است.

وبومتریک ۱۲۰۰۰ دانشگاه دنیا، بر اساس اطلاعات مبتنی بر وب آن‌ها سالیانه دو بار در ماه‌های دی و تیر ماه (January, July) انجام می‌شود. رتبهبندی وبومتریک متشکل از یک پایگاه داده شامل ۱۵۰۰۰ دانشگاه و بیش از ۵۰۰۰ موسسه و مرکز تحقیقاتی است. حدود ۱۲۰۰۰ دانشگاه اول در رتبه‌بندی وبومتریک مشخص شده و دانشگاه‌های دیگر نیز در رتبه‌بندی محلی و جزئی‌تر آمده است.

اهداف وبومتریک 

• نشان دادن میزان توجه مؤسسات و دانشگاه‌ها به نشر اینترنتی

• حمایت از طرح‌های دسترسی آزاد (Open Access initiatives) به منظور افزایش انتقال علم و دانش

• حضور دانشگاه در فضای مجازی، آیینه‌ای از دانشگاه در فضای واقعی

شاخص‌های وبومتریک

• حجم اطلاعات موجود بر روی وب  (Size)

• قابلیت دسترسی  (Visibility)

• فایل‌های محتوایی  (Rich Files)

• تعداد مقالات و رتبه علمی در گوگل  (Google Scholar)

هر یک از پارامترهای وبومتریک دارای جزئیات بسیار است و روش‌هایی برای محاسبه هر یک وجود دارد. رتبه‌بندی وبومتریک میزان فعالیت علمی و آموزشی وب‌سایت‌های دانشگاه‌ها و مؤسسات علمی و آموزشی را بصورت دوره‌ای نشان می‌دهد. شاخص‌های رتبه‌بندی وبومتریک میزان توجه مؤسسات و دانشگاه‌ها را به نشر اینترنتی نشان می‌دهد.

معرفی واحد وبومتریک دانشگاه

واحد وبومتریک دانشگاه از زمان شروع فعالیت واحد در سال ۱۳۹۱، در رتبه‌بندی جولای، دانشگاه علوم پزشکی کرمان با ۵۴% رشد، در بین دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور، رتبه ۱ میزان رشد را به خود اختصاص داد و از رتبه ۱۴ کشوری به رتبه هفتم ارتقا پیدا کرد و در سطح بین‌المللی بیش از ۲۰۰۰ پله رشد داشت و تا رتبه‌بندی ژانویه ۲۰۱۶، رتبه هفتم کشوری را حفظ کرد.

طبق آخرین گزارش سایت رسمی وبومتریک در جولای 2022، دانشگاه علوم پزشکی کرمان در میان دانشگاه‌‎های کل کشور رتبه 28 و در میان دانشگاه‎های علوم پزشکی کشور، رتبه 11 را از نظر شاخص‎های وبومتریک دارا می‌باشد.